Het openluchtzwembad in historisch perspectief
AlgemeenEr is nog steeds geen duidelijkheid over de toekomst van het buitenzwembad gelegen op het Prins Willem Alexander Sportpark in Veghel. Wij schakelden Rolf Vonk, werkzaam bij Erfgoed Brabant en de heemkundekring Veghel, in om het openluchtzwembad eens in historisch perspectief te plaatsen. “Het openluchtzwembad is een onmisbare voorwaarde voor lichamelijke opvoeding en sportbeoefening”, aldus Vonk.
“Toen ik zo juist met de vele aanwezigen hier, dit riante complex betrad, gevoelde ik mij een gelukkig mens, blij met dit rijke bezit waarop Veghel naar mijn overtuiging trots kan zijn.” Harrie van Weegen, enkele maanden de kersverse burgermeester schatte het nieuwe openluchtzwembad in zijn openingsrede op waarde. Volgens Van Weegen was het zonneklaar dat Veghel een achterstand had in te halen op het gebied van sportvoorzieningen. “Dit in het bewustzijn, dat de sport en de accommodaties voor de beoefening er van, in het huidige leven van de mens onmisbaar zijn.” Van Weegen’s woorden pasten bij de moderne verzorgingsstaat die verantwoordelijkheid droeg voor het welzijn van haar burgers. Hoe verhouden die historische woorden zich tot de huidige maatschappelijke vraag?
Moeraslucht
De plannen voor het openluchtzwembad dateerden uit 1958, de periode van de wederopbouw. Het zijn de jaren waarin Veghel zich in alle opzichten ontpopte tot het streekcentrum van de regio. Werkgelegenheid, onderwijs, zorg, maar ook in toenemende mate aandacht voor sport en gezondheid. In dat jaar werd zwemvereniging Nautilus opgericht met haar thuisbasis in het openluchtzwembad aan de Leest. Het uit 1936 daterende bad werd gevoed met kanaalwater uit de Zuid-Willemsvaart, dat berucht was om haar ‘moeraslucht’ en van zeer slechte kwaliteit was. De toenemende maatschappelijke aandacht voor hygiëne en zuiverheid vroegen om een zuiveringsinstallatie. Het oude bad kon volgens Ned. Heidemij onmogelijk worden aangepast, zodat het gemeentebestuur instemde met de bouw van een nieuw openluchtzwembad in het aan te leggen sportpark aan het Middegaal. De totstandkoming van het ambitieuze plan met drie zwembassins nam enkele jaren in beslag. Het Adviesorgaan voor bad- en zweminrichtingen van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten bepaalde dat het bad, gezien hun oriëntatie op Veghel, ook zou dienen voor inwoners van Dinther en Erp. Behalve een verwarmd openluchtzwembad, was in een overdekt instructiebad voor schoolzwemmen en zwemonderricht voorzien. Budgettaire redenen en het inzicht dat een dergelijk instructiebad voor de scholen centraal moest liggen, deden de gemeenteraad besluiten om het overdekte zwembad in de dorpskom te bouwen.
Lichamelijke opvoeding
Op 15 mei 1969, Hemelvaartsdag, werd het openluchtzwembad officieel geopend door een fluitsignaal op een verzilverde badmeesterfluit, demonstraties kunstzwemmen en waterpolowedstrijden tussen thuisclub Nautilus en Argo uit Sint-Oedenrode. De opening van het zwembad betekende een impuls voor de zwemsport in de regio. Nautilus zag haar ledenaantal groeien en ook het schoolzwemmen werd een succes. Busladingen kinderen uit Veghel, Heeswijk-Dinther en Erp kwamen naar het zwembad. Hun gemeentebesturen betaalden con amore het vervoer voor het schoolzwemmen. Volgens Van Weegen was het zwembad geen doel op zich, maar een onmisbare voorwaarde nodig voor een goede functionering van de lichamelijke opvoeding en de sportbeoefening in ruime zin. Het moest vooral méér zijn dan een gemeentelijk monument en vooral een sterk functionele betekenis hebben in de totaliteit van het maatschappelijk gebeuren in Veghel en de regio.
Jonge gezinnen
In de decennia die volgden, spitste het openluchtzwembad zich steeds meer toe op recreanten. Met name jonge gezinnen bleken een belangrijke doelgroep. Zo’n 40% van deze recreanten kwam van buiten de gemeente Veghel, wat de regionale aantrekkingskracht van het bad aantoonde. Waar het aantal bezoekers in 1975 nog op 70.000 per jaar lag, liep het in 1990 terug tot 30.000. Een belangrijke reden daarvoor was dat wedstrijdzwemmen, waterpolo en schoolzwemmen niet meer in het openluchtbad plaatsvonden, maar in het nieuwe binnenbad De Beemd. Het openluchtzwembad werd voer voor discussie. Behalve een exploitatietekort in relatie tot de beperkte openstelling waren er noodzakelijke investeringen in het kader van de Wet Hygiëne en Veiligheid zwemgelegenheden. Vanaf die tijd werd dan ook nagedacht of het Openluchtzwembad in navolging van De Beemd geprivatiseerd kon worden. In 1992 ging het bad in erfpacht over aan Veghel Recreatie B.V., het latere Laco.
Toekomst openluchtzwembad?
In 2021 gaf Laco aan het openluchtzwembad niet te kunnen open houden zonder extra geld van de gemeente Meierijstad. Er was groot onderhoud nodig. Ondertussen waren de plannen voor nieuwe binnenbaden in Sint-Oedenrode en Veghel en verbetering aan het Schijndelse zwembad al door de raad. Die investeringen in de zwemvoorzieningen van de grote kernen mochten spectaculair genoemd worden voor een gemeente in coronacrisistijd. De vraag is hoe de gemeente zal omgaan met de toekomst van het buitenbad. Er is tijd gekocht in de exploitatie en het burgerinitiatief Buitenbad open heeft zich opgeworpen in de strijd om het behoud van het zwembad. Daarbij haalt zij het historische, maar actuele, perspectief van fysieke en mentale gezondheidswinst opnieuw van stal. Dat een overgrote meerderheid van respondenten aan een Stadskrant-enquête de meerwaarde van het buitenbad als sport- en recreatievoorziening erkende, past ook volledig in dat historische plaatje. Van Weegen zou zich er direct in herkennen. Er is één groot verschil. In de tijd van de verzorgingsstaat bepaalde de overheid van wieg tot graf wat goed was voor de burger. In de huidige participatiestaat zijn het de burgers die aan zet zijn om samen met de gemeente te bepalen wat goed is voor henzelf. De tijd zal leren of Veghel in staat blijkt om met burgerinitiatief en geïnspireerd door succesvolle voorbeelden elders in het land haar bijzondere openluchtzwembad voor de toekomst te behouden.
