Terug in de tijd met de overblijfselen van de Zuiderwaterlinie

DEN BOSCH | Eeuwenlang moest Brabant, met Den Bosch als belangrijke schakel, vechten tegen de dreiging vanuit het zuiden. Reden om de Zuiderwaterlinie te bouwen, de verbinding tussen elf historische vestingsteden, forten en hun ommelanden.

door Lisette Broess-Croonen

Jos Cuijpers en Rianne Walet werken bij de Alliantie Zuiderwaterlinie. Doel van deze alliantie is om het verhaal van de Zuiderwaterlinie onder de aandacht te brengen, de overblijfselen te behouden en er cultuur-toeristisch gebruik van te maken. “Het interessante aan de linie is het zwart-wit verhaal.” zegt Jos Cuijpers. “De vernuftigheid tegenover het lijden van de bevolking. Op het eerste verhaal is men trots, het tweede verhaal hoor je bijna niet.” Rianne Walet beaamt dat. “Er zijn zoveel verhalen en perspectieven naast dat ene grote verhaal. Je bent nooit klaar met ontdekken, verdieping is altijd nodig.”

Hoewel de Zuiderwaterlinie nog niet bestond in de Tachtigjarige oorlog, ligt daar wel de oorsprong. “Den Bosch was toen een van de eerste plekken waar gebieden rondom de vestingstad onder water werden gezet om de vijand tegen te houden. Den Bosch lag vaak onder dreiging, omdat het een belangrijke handelsplaats was, een groot katholiek bolwerk én de hoofdstad van de Meierij. Bastion Oranje stamt ook uit die tijd. Dat was een puntvormig vestingwerk om het eigen geschut op te zetten. De kanonnen stonden verdekt achter een hogere muur. Dit bastion bestaat nog steeds.”

Na de Tachtigjarige oorlog kwam er een nieuwe dreiging vanuit Frankrijk. “Lodewijk XIV wilde nieuwe gebieden veroveren, waaronder Nederland. Rond 1700 ontwierp Menno van Coehoorn de Zuiderwaterlinie, van Bergen op Zoom tot Grave. De vestingsteden werden met elkaar verbonden en zo ontstond er een ketting van vestingsteden en gebieden die onder water gezet konden worden. Deze onderwaterzettingen (inundaties) waren vernuftig. Het water stond te laag om op te varen en te hoog om door te lopen. Alleen bij Napoleon werkte de linie niet zo goed. Er waren Nederlandse patriotten die het Franse leger hielpen en de enige zwakke schakel van de linie aanwezen. Bij Lithoijen kwamen ze door de linie heen.”

De meeste keren bewees de linie goede dienst en daarom wordt er nog steeds met trots op terug gekeken. Maar het was niet voor iedereen goed nieuws. “De gebieden lagen ongeveer een kwart van de tijd onder water. Tijdens de dreiging van de Belgische Opstand zelfs negen jaar lang. Al die tijd kon er niet geoogst worden en was er honger in de onder water gezette gebieden. En in de tijd van de Franse en Spaanse bezetting was de stad wel veilig, maar de dorpen eromheen waren bezet door de vijand. Ze kregen geen schadevergoeding en moesten later zelfs extra belasting betalen. Maar ook in de stad was het niet alleen maar feest. Er was ook een hoop ongemak door de onderwaterzetting van gebieden.”

Sinds 1880 is de Zuiderwaterlinie officieel niet meer in gebruik. Wel bleven verschillende forten tot ver in de vorige eeuw dienstdoen als militair onderkomen. Maar er zijn nog genoeg overblijfselen te zien, ook in Den Bosch. Zo kan men vanaf de vestingmuur uitkijken over het Bossche Broek, dat tijdens de inundaties onder water stond. Langs de vestingwal zijn Bastion Oranje, Fort Orthen en de Citadel te bezoeken. Ook Fort Crèvecoeur bestaat nog, maar dit is niet toegankelijk voor bezoek. Fort Isabella behoort tegenwoordig tot de gemeente Vught en wordt omgebouwd tot een nieuwe wijk. In de toekomst hoopt de alliantie nog meer delen van de linie herkenbaar en beleefbaar te maken.

De verschillende vestingwerken kunnen fietsend, lopend of tourend met de auto bezocht worden. Voor meer informatie is er de website www.zuiderwaterlinie.nl