Het indrukwekkende levensverhaal van een Javaanse vrouw

CUIJK | Java, 1850. Een jonge vrouw doet een poging de standenmaatschappij van Indonesië ten tijden van de Nederlandse koloniale overheersing te ontvluchten. Ze wordt ‘njai’: minnares en huishoudster van een Hollander. In de aangrijpende theatervoorstelling ‘Lichter dan ik’ speelt actrice Esther Scheldwacht Piranti, die uiteindelijk noodgedwongen haar moederrol op moet geven. ,,Het gaat erom dat dit verhaal wordt verteld.’’

‘Lichter dan ik’, geregisseerd door Olivier Diepenhorst, vertelt het verhaal van Piranti, een meisje dat rond 1850 in de kraton van Djokja wordt geboren, de ommuurde paleisstad van de sultan. Als ze uitgehuwelijkt wordt, ontvlucht ze haar ouderlijk huis, waar haar toekomst vast ligt in regels en tradities. Ze komt vervolgens als njai in de strikte hiërarchie van het koloniale systeem terecht. 

Koloniale samenleving
,,Het levensverhaal van deze njai onthult een heel systeem’’, vertelt Esther Scheldwacht, die de rol van Piranti samen met actrices Tara Hetharia en Denise Aznam vertolkt. Een systeem waarbij het concubinaat diep verankerd was in de koloniale samenleving. 

,,Wat ik mooi vind is dat het drie generaties zijn die Piranti’s verhaal vertellen. Daardoor kun je letterlijk de kleine Piranti zien opgroeien door de verschillende levensfases. Tegelijkertijd laat het zien dat het niet om één vrouw gaat, maar over heel veel vrouwen.’’ Naast de drie actrices – die in de voorstelling ook andere rollen vertolken - nemen acteurs Thomas Cammaert en Kees Hulst de mannelijke personages op zich. 

Sterk vrouwenverhaal
Esther bewerkte het gelijknamige boek van Dido Michielsen tot theaterversie en was vanaf het begin bij de ontwikkeling van de voorstelling betrokken. ,,Ik had net ‘Lichter dan ik’ gelezen en vond het fantastisch. Het sprak tot mijn verbeelding. Het is een sterk vrouwenverhaal. Een onderbelichte geschiedenis die verteld moet worden, vanuit een Indonesisch en vrouwelijk perspectief. Dat hebben we nog helemaal niet.’’

Het lot van de njai was verschillend. Sommige vrouwen trouwden uiteindelijk met de Europese man, anderen werden terzijde geschoven en weggestuurd, al dan niet met kind. Het gebeurde ook dat een kind wel werd erkend en de vrouw moest vertrekken.

Het lot van de njais
In ‘Lichter dan ik’ moet Piranti afscheid nemen van haar kind als officier Gey, gespeeld door Thomas Cammaert, haar achterlaat om met een Nederlandse vrouw te trouwen. In de hoop dat haar dochter vanwege haar gemengde bloed een betere toekomst zal hebben, gaat Piranti noodgedwongen als baboe werken voor het gezin dat haar dochter adopteert. Tegen haar eigen kind mag ze niet vertellen dat zij haar moeder is.

Geschiedschrijvers waren maar weinig geïnteresseerd in de njais, terwijl deze vrouwen aan de oorsprong staan van zoveel mensen met wortels in voormalig Nederlands-Indië. Toen haar broer hun stamboom uitzocht, kwam Esther erachter dat ook in haar familie njais voorkomen. ,,Ik kon zo al acht njais aanwijzen in de vorige generaties. Acht!’’ 

Om nu op het toneel te staan en het levensverhaal van een njai te delen, raakt haar. ,,Ondanks dat ik de vrouwen niet heb gekend, geeft het een extra belang om dit te vertellen. Omdat dit erbij hoort. Het is deel van onze vaderlandse geschiedenis’’, legt ze uit. Het is de reden dat ze het boek ook vaak cadeau geeft.

,,Ik wil niet wijzen, dat vind ik echt onzinnig. Het gaat me erover dat je begrijpt hoe een systeem heeft gewerkt in je vaderlandse geschiedenis. Hoe beter je je eigen geschiedenis kent, hoe beter je ook weet wat je in de toekomst wil.’’

Ongelijkheid
De tijd is nu rijp om het erover te hebben, denkt ze. En des te relevanter vanwege de ongelijkheid die nog altijd bestaat. ,,Er is nu genoeg afstand, letterlijk in tijd. Ervoor was het te pijnlijk. Dat merk je aan de Black Lives Matter-protesten, de slavernijtentoonstelling in het Rijksmuseum, dat er een heel museum over komt. Dit zit wat mij betreft in die ontwikkeling.’’

In de voorstelling speelt handgemaakte Javaanse batik in de kostuums en het decor een belangrijke rol. ,,De moeder van Piranti is batikster in de kraton, we hebben echte batikdoeken en werken met het label Guave, die het op een eerlijke manier produceert. Dat is mij heel dierbaar. Als je weet hoeveel werk er in een doek zit en hoe kostbaar die is, behandel je de stof anders.’’ 

Ondanks dat het een verdrietig verhaal is, gaat het ook over vrouwelijke kracht, moederliefde, en de schoonheid daarvan, benadrukt Esther. ,,Het feit dat de voorstelling en het boek er zijn, daar gaat het over. Dat het verhaal maar wordt verteld. Dat is de winst. Alsnog bestaansrecht geven aan iets wat is geweest.’’

‘Lichter dan ik’ is dinsdag 19 oktober te zien in Schouwburg Cuijk. Kaarten en informatie: schouwburgcuijk.nl