'Maatregelen nemen we niet uit luxe, maar uit bittere noodzaak'

CUIJK | Het is vies weer. Een vervelende wind steekt op, de regen slaat tegen de ruiten van de oude pastorie naast de Sint-Martinuskerk in Cuijk. Alsof de Heer zelf het weer heeft uitgekozen voor de onheilspellende boodschap die Theo Lamers en Piet van de Koolwijk moeten overbrengen. Het gaat slecht met het katholieke geloof in Nederland. Het aantal kerkgangers neemt jaarlijks af en die tendens gaat ook niet aan Cuijk en omliggende dorpen voorbij. "Door de daling van aantal parochianen lopen de inkomsten terug", onderstreept Van de Koolwijk, die als vice-voorzitter van het parochiebestuur een toelichting geeft op de toekomstvisie 'Een nieuwe mantel voor Martinus'. "We kunnen niet anders. Het is deze manier of failliet gaan. Er is begrip van parochianen, maar de pijn wordt gevoeld. Niemand is blij natuurlijk."

De cijfers van de parochie maken pijnlijk duidelijk dat maatregelen noodzakelijk zijn. Sinds 2005 is het aantal kerkbezoekers per jaar met zo'n vijftig teruggelopen. Op dit moment brengen in totaal tussen de 250 en driehonderd gelovigen op zondag nog een bezoekje aan één van de zeven kerken van de H. Martinusparochie. Ook de kerkbijdragen nemen flink af, met zo'n dertig mille in drie jaar tijd. Het tekort op de gehele begroting is zo'n 100.000 euro en dreigt in de toekomst alleen maar toe te nemen. Neem - als voorbeeld - de H. Lambertuskerk in Linden, waar in 2015 nog geen tweeduizend euro werd opgehaald middels collectes en andere bijdragen. "Een kerk openhouden kost gemiddeld 25.000 euro. Op dit moment is er geen enkele kerk exploiteerbaar", vertelt Van de Koolwijk en hij onderstreept: "Het zijn dan ook geen maatregelen die we nemen uit luxe, maar uit bittere noodzaak. Deze maatregelen moeten het voortbestaan van de parochie waarborgen. Maar dat vier van onze zes kerken (de kloosterkerk in Sint Agatha is eigendom van de Kruisheren, red.) moeten sluiten voor reguliere vieringen en diensten is natuurlijk niet niks. Het probleem is natuurlijk dat we altijd een beroep moeten doen op dezelfde partijen. Wij waarderen hun inbreng enorm veel, maar een verdere teruggang voorkomen, is al een heel erg moeilijk."

Om kerkgangers te informeren, is Theo Lamers op dit moment bezig met een rondgang langs de kerken. Die rondgang wordt op donderdag 18 februari (20.00 uur) afgesloten met een informatiebijeenkomst in 't Akkertje in Vianen voor alle parochianen en belangstellenden. Kerkgangers tonen volgens Lamers 'treurigheid' over de gebrachte boodschap. "Zij zien natuurlijk ook dat hun kerk nagenoeg leeg is, dus als een complete verrassing komt het niet. Maar wij gaan ervoor zorgen dat er plekken blijven om elkaar te ontmoeten", verzekert hij.

Herbestemming
De Sint-Martinuskerk blijft open als moederkerk en hetzelfde geldt voor de Heilige Martinuskerk in Katwijk, dat wegens de aanwezige Lourdesgrot een bedevaartsoord is. Als eerste zal een herbestemming worden gezocht voor de H. Antonius van Paduakerk in Vianen. "We hebben gestoeid met de criteria voor een herbestemming. Omdat de kerk in Vianen geen monument is, zien we voor deze kerk goede mogelijkheden om het gebouw anders in te vullen", zegt Van de Koolwijk. "Deze kerk laat zich een beetje vergelijken met die in Cuijk-Noord. Laat voorop staan dat wij ons uiterste best zullen doen om alle kerkgebouwen, met alle pracht en praal, zullen proberen te laten voortbestaan. Met ruimte voor gebed."

Van de Koolwijk denkt dat voor herbestemming van de kerken in Beers en Linden een termijn 'van drie tot vijf jaar' gemoeid zal zijn. De kloosterkerk in Sint Agatha is niet in bezit van de H. Martinusparochie en wordt zodoende niet meegenomen in deze plannen. Voor de St. Jozefkerk in Cuijk-Noord is al een alternatieve invulling gevonden. Die kerk is verkocht aan de gemeente Cuijk en wordt in de loop van dit jaar nog omgeturnd tot multifunctionele accommodatie. Lamers vult aan: "Het mooiste zou zijn als in elke kern een MFA of gemeenschapsgebouw gerealiseerd zou kunnen worden, met daarbij ruimte voor bruiloften en begrafenissen, maar we weten dat dit geen reële optie is, omdat sommige dorpen al een dorpsaccommodatie hebben. Er zijn landelijk gelukkig wel genoeg voorbeelden van kerkgebouwen die in tact zijn gebleven en toch een andere bestemming hebben gekregen. Maar het zijn geen gemakkelijke verkoopobjecten."

Van de Koolwijk noemt 'een groot kantoor of horeca' als andere alternatieven. De exploitatie van de kerkgebouwen die afgestoten gaan worden, lopen uiteen van 20.000 tot 40.000 euro per jaar. "Mensen die ideeën hebben, zijn welkom om zich bij ons te melden. Een partij die één van de kerkgebouwen wil overnemen, heeft zich overigens nog niet gemeld."
De termijn 'drie tot vijf jaar' is genoemd, maar Van de Koolwijk onderstreept dat er afdoende geld in kas is om de gebouwen nog 'vijf tot tien jaar te behouden' als zich geen partij melden. Acute dreiging voor de slopershamer is er dus niet. "Maar doen we niets en laten we alles draaien zoals het nu draait, dan zijn we over tien jaar failliet." De kerken in Linden, Beers en Vianen zullen de komende jaren dan ook slechts mondjesmaat onderhouden worden. "Van groot onderhoud zal geen sprake meer zijn. Maar hoe snel alles wordt doorgevoerd, is afhankelijk van de mate waarop parochianen financieel deelnemen en bijdragen aan de kerkbalans"

'Vierlingsbeeks initiatief'
Van de Koolwijk beseft dat het besluit mensen diep raakt. "Een kerk is vaak zeer beeldbepalend voor het dorp en dat willen mensen graag behouden. En bij oudere generaties is er ook nog een emotionele waarde. Zij hebben terecht het idee dat zij de kerk in hun dorp of wijk met hun eigen dubbeltjes en kwartjes mee hebben opgebouwd. Dat willen ze vasthouden. Het voelt als afbreuk van hún kerk. Uiteraard hebben zij het zien aankomen, maar voor iedereen telt logischerwijs toch 'liever bij de buren dan bij onszelf'. Dat snappen wij."
Lamers hoopt op 'een Vierlingsbeeks initiatief'. In dat dorp en in Maashees vormden bewoners drie jaar geleden, na bekendmaking van de plannen om de kerken daar te sluiten, een actiegroep met als doel genoeg fondsen te werven. "Als er initiatieven ontstaan die ertoe bijdragen dat de kerken open kunnen blijven, dan steunen wij die graag. Het zou ook niet constructief zijn van ons als we daar nu ineens tegen zouden zijn."

Van de Koolwijk: "Het zou een raar gezicht zijn als je vanuit Grave richting Cuijk en rijdt en bij de dorpsentree van Beers geen kerk meer zou zien. Maar de vraag is of het bewoners van het dorp ook iets waard is om jaarlijks een bedrag te betalen om zo'n gebouw te behouden. Maar we moeten ook reëel blijven... Stel dat je via een prachtig initiatief 20.000 euro ophaalt: ook dan kun je de kerk slechts één jaar openhouden. Het jaar erop heb je dus weer dat bedrag nodig."

Pastoraal beleid
De toekomstvisie 'Een nieuwe mantel voor Martinus' kent twee hoofdstukken. Behalve huisvesting is dat pastoraal beleid. Lamers legt uit: "Pastorale nabijheid blijft heel belangrijk. Er moet aandacht voor mensen blijven. Dat is de essentie van ons werk (het pastoraal team bestaat naast Lamers nog uit diaken Jo Huijgens, die twee dagen in de week onder contract staat, red.). De toekomstvisie is een werkdocument. Wij erkennen dat het nodig is om over grenzen heen te kijken. We willen jonge mensen bereiken, groepen samenbrengen. Wij horen en zien dat de behoefte er is, zeer zeker ook bij jongeren. Met Pasen en Kerstmis heb ik hier in Cuijk zo'n 150 kinderen in de kerk zitten. Maar we moeten ze wel iets kunnen bieden? Er is inmiddels een tienergroep en de werkgroepen voor de communie en vormsel werken samen. Waarom zouden we jongeren niet niet mee laten schrijven aan de diensten? Daarnaast moet er ruimte zijn om te ontmoeten, maar is het noodzakelijk dat dit gebeurt in de kerk of kan een andere locatie ook? De recente viering van de KBO's werd ook in 't Akkertje gehouden."

Nieuwe wegen naar de toekomst
Onze kerkbezoekers zijn deelgenoot van de noodzaak geworden, dus zij hebben ook zeggenschap in de vernieuwingen waar deze parochie voor staat. 'Krimp moet niet uitmonden in kramp', staat beschreven in het beleidsplan. De kerntaken van de parochie (eucharistievieringen, sacramentsbediening, catechese, uitvaarten, individuele noodhulp et cetera) blijven voor alle geloofsgemeenschappen behouden. "De mogelijkheid om elkaar te kunnen blijven ontmoeten, is leidend. Mensen zijn belangrijker dan stenen! Dus samenkomen kan ook in een MFA of zaal." Er zijn voldoende assistenten beschikbaar om dit in de nabije toekomst te waarborgen, stelt Lamers. Hij kan echter niet uitsluiten dat dit in toekomst anders zal worden. "En dan moeten we toch uitwijken naar de Sint-Martinuskerk. Gelukkig zien we dat jongeren veel minder gebonden zijn aan één kerkgebouw en ook met hen gaan we kijken hoe we invulling kunnen gaan geven aan hun wensen. Daarnaast gaan kinder-, peuter- en kleuterkerkdiensten, gezinsvieringen en het jeugdkoor verder ontwikkelen en continueren. Jongeren kijken anders tegen het geloof aan dan ouderen, maar de uitdaging waar onze parochie nu voorstaat, vergt een aanpak waarbij we over grenzen heen moeten kijken."
Lamers is er van overtuigd dat jongeren 'maar ook anderen' nog steeds op zoek zijn naar zingeving en spiritualiteit. "Maar de vraag is in hoeverre zij nu de ruimte voelen. Hoe kunnen we jongeren en andere geloofsgroepen betrekken bij onze diensten en hoe houden we ontmoetingen tussen gelovigen in stand? Daar gaan we vanaf nu flink aan werken. Hoe? Onder andere door een breder aanbod van vieringen ontwikkelen. We willen ruimte creëren voor bijvoorbeeld Molukse of Poolse vieringen of meditatiediensten."

Pastorale nabijheid
Pastorale nabijheid vormt een andere taak die extra aandacht krijgen in de toekomstplannen van de Heilige Martinusparochie. Hiertoe behoren gebedsmomenten, geloofsgesprekken en bezoeken aan (zieken)huis of hospice. "Samen met onze parochianen willen we hier een nieuwe plan voor ontwikkelen. Het afscheid van overleden medeparochianen willen we zoveel mogelijk in de lokale geloofsgemeenschap handhaven."
Innovatie komt verder terug in de derde kerntaak van het pastoraal beleid: het innovatief pastoraat, waarbij activiteiten of initiatieven worden bedoeld in samenspraak met het pastorale team kunnen worden opgesteld. Voorbeeld is de pilot 'Schuldhulp Maatjes'. "Maar ook dit vergt nog verdere uitwerking", besluit Lamers.