‘Depressie kan zich in deze tijd volop ontwikkelen’

Onder volwassenen is er door de coronacrisis een toename van psychische klachten. Het Trimbos-instituut deed onderzoek en merkt dat vooral deelnemers tussen de 20 en 35 jaar de meeste klachten hebben. Maar ook bij kinderen en jongeren is er een toename. Een gesprek met Daan Creemers (directeur behandelzaken GGZ Oost Brabant) en Nathalie Wils (directeur behandelzaken Herlaarhof).

door Leon Voskamp 

Creemers ziet dat tijdens de coronacrisis een depressie ‘alle ruimte krijgt’ om toe te slaan. “Onder andere het wegvallen van contact met leeftijdsgenoten en het ontbreken van structuur in het onderwijs is heel zorgelijk. Het maakt een behandeling ook ingewikkelder. Als iemand een depressie heeft, dan kenmerkt zich dat door bijvoorbeeld overmatig piekeren en slaapproblemen. Heel belangrijk is dan activering en het hebben van structuur. Maar alle activiteiten die zingeving opleveren, waren lange tijd dicht. Je kunt je vrienden niet ontmoeten en online onderwijs is heel weinig inspirerend. Een depressie kan zich zo volop ontwikkelen.” Herlaarhof is het expertisecentrum voor kinder- en jeugdpsychiatrie. Directeur Behandelzaken Nathalie Wils ziet geen grote toename van het aantal kinderen/jongeren met psychische klachten, maar wel regelmatig piekjes. “Op bepaalde momenten zien we een toename van somberheid en klachten van suïcidaliteit. Het lijkt echter niet structureel te worden.” 

Versoepelingen
Dat het kabinet versoepelingen aankondigde voor jongeren (op scholen en in de sport) is volgens Wils heel goed nieuws. “Iedereen heeft natuurlijk last van de lockdown, maar bij jongeren is dit extra nijpend omdat ze sociale contacten nodig hebben op het gebied van hun ontwikkeling. Voor kinderen ligt de ontwikkelingstaak op school en in het gezin, voor jongeren is die voornamelijk gericht op de eigen peergroup: op school, op het werk en/of in hun sociale netwerk. Veelal dingen die niet mogelijk waren.” Ze vervolgt: “Jongeren zoeken naar hun identiteit. Ze stellen zichzelf vragen, proberen dingen en doen dingen na. Ze zoeken ook hulp. Dat kan bij een trainer van de sportvereniging zijn, een leraar of een familielid, maar hulp vragen bij ouders is vaak lastig voor hen. Tijdens de lockdown waren die anderen veel minder goed beschikbaar.” 

Herkennen
Maar hoe herken je kinderen/jongeren met psychische problemen? “Best veel gedrag kan lijken op puberproblemen. Maar het gaat vaak om een stapeling van symptomen. Van terugtrekgedrag, minder zelfzorg, vermoeidheid, hopeloosheid over het nu en de toekomst, angst, heel wisselende stemmingen tot meer ziekteverzuim”, zegt Creemers. Wils: “En ook het ontbreken van een duidelijk dag- en nachtritme. Bij sommige scholen is het verplicht om tijdens het online lesgeven de camera aan te zetten, maar soms ook niet. Kinderen liggen dan in hun pyjama half onderuit schoolwerk te maken. Ze hebben ook wel de leeftijd om een beetje lui te zijn, maar je moet wel eisen stellen voor een gezond ritme.”

Signaleren
Het GGZ Oost Brabant werkt -in samenwerking met diverse andere partijen- met het project STORM om middelbare scholieren met somberheidsklachten vroegtijdig te signaleren en aan te pakken. Maar na een flinke periode van online lessen is het veel moeilijker om kwetsbare jongeren in beeld te krijgen/houden. Het GGZ Oost Brabant stuurde onder andere een brief naar schooldirecteuren met het advies kwetsbare jongeren in beeld te houden. “We zien een toename in spoedaanmeldingen. Dat heeft ermee te maken dat in het traject ervoor het heel ingewikkeld is om te signaleren dat het niet goed gaat met iemand. Pas als de emmer overloopt, komen jongeren in beeld. Door die spoedaanmeldingen is er een veel grotere vraag naar capaciteit die we als GGZ kunnen leveren. Als GGZ hebben we de de afgelopen jaren een krimp doorgemaakt, maar de toename van complexe psychische problemen vraagt meer van onze behandelteams. Deze coronacrisis raakt bepaalde kwetsbare groepen -op economisch gebied- de komende jaren nog veel meer, dus komt het systeem nog meer onder druk te staan. We leveren iedereen de zorg die nodig is, maar het is heel hard werken.”

Spanningsveld
Wils maakt zich ook zorgen over de toekomst. “In sommige delen van Nederland is de toename van klachten enorm. Er moet dan echt creatief worden nagedacht hoe ze de zorg zo goed mogelijk vorm kunnen geven. Natuurlijk kunnen we altijd triageren en ervoor zorgen dat we jongeren met de meest ernstige problematiek eerst zien. Maar je wil ook niet dat wachtlijsten voor anderen oplopen. Daar zit het spanningsveld. Hoe hoger de wachttijd namelijk oploopt, hoe intensiever de zorg om ervoor te zorgen dat het weer goed gaat. Je wil er zo snel mogelijk bij zijn.”

Onderschat
Wils en Creemers merken dat psychische klachten bij kinderen en jongeren door veel buitenstaanders worden onderschat. Wils: “Een gebroken been of kanker is toch redelijk concreet. Een depressie, persoonlijkheidsstoornis of psychose lijkt wat abstracter. Veel mensen kunnen zich het lastiger voorstellen dat het je eigen kind, kleinkind of broer/zus kan overkomen.” Creemers: “Kinderen of jongeren identificeer je met levenslust, blijdschap en plannen voor de toekomst. Het staat in zo’n groot contrast met psychische problemen zoals een depressie of suïcidaliteit. Je komt er pas achter als je er echt mee in aanraking bent geweest. Het gaat in sommige gevallen al om heel jonge kinderen. De kinderen kunnen echt heel erg ziek zijn.”

Behandeling
Behandelingen vinden tegenwoordig zowel digitaal als fysiek plaats. Creemers: “Waar het digitaal kan, proberen we dat te doen. De eerste coronagolf hebben we een hele slag gemaakt naar alles digitaal, maar we merkten dat we niet alle jongeren konden helpen. We hebben nu besloten om ook veel jongeren te blijven zien. Groepstherapieën gaan bijvoorbeeld fysiek gewoon door.” Wils: “Er zijn veel jongeren die het fijn vinden dat we ze digitaal helpen. De digitale afstand zorgt ervoor dat ze makkelijker vertellen of dingen laten zien. Logistiek gezien biedt het ook voordelen. Ouders of netwerkpartners kunnen zo makkelijker aanschuiven.”

Meer informatie
Voor kinderen, jongeren en hun ouders die vragen of problemen hebben als gevolg van de coronamaatregelen is de website van het Nederlands Jeugdinstituut een goede informatiebron. Voor kinderen en jongeren van 8 tot 18 jaar die vertrouwelijk willen praten over onderwerpen die ze niet durven, kunnen of willen bespreken in hun eigen omgeving is er de Kindertelefoon. De Kindertelefoon is dagelijks bereikbaar van 11.00 tot 20.00 uur via chat of 0800-0432.
Meer informatie over Herlaarhof lees je op www.herlaarhof.nl, meer informatie over de zorggroep Kinder en Jeugd GGZ Oost-Brabant lees je op www.ggzoostbrabant.nl/index.php/kind-en-jeugd-0-23-jaar