Ouderenzorg in coronatijd: ‘Glimlach achter het masker’

VEGHEL | Bezoekhuisjes en kletstenten. Zorgorganisaties bedachten allerlei vormen om bezoek tijdens het begin van de coronatijd mogelijk te maken. Inmiddels is dit beleid verruimd, maar voorzichtigheid blijft, met anderhalve meter. Want die zal er nog wel even zijn, ook nu de eerste vaccinaties een feit zijn. Hoe is het onze dierbare ouderen vergaan, die een knuffel en contact zo hard nodig hebben?

Om op die vraag antwoord te krijgen, breng ik een bezoek aan Lyan de Roos-Römkens, specialist ouderengeneeskunde van BrabantZorg, regio Meierijstad. Ze kreeg op 6 januari als derde Nederlander het vaccin in Veghel. Tijdens deze pandemie zit ze in het centrale crisisteam van Brabantzorg. Voorheen werkte ze tien jaar op locatie Odendael en ook zet ze zich samen met de huisartsen van huisartsenpraktijk het Medisch Huis in voor onze kwetsbare ouderen.

‘Mooiste vak van de wereld’
Tijdens haar studie geneeskunde vond Lyan heel veel specialisaties boeiend, maar ze zocht naar een compleet vak, waarin de mens centraal staat en waarin ze nabij kon zijn. Dat vond ze in de ouderenzorg. Ze is een echte teamplayer. Heerlijk vindt ze het om in de setting van een verpleeghuis te werken. Met iedereen om haar heen, waar ze laagdrempelig mag samenwerken en er niet alleen voor staat. Een breed vak, want ze moet van alle markten thuis zijn. Wat ze als dokter kan, dat weet ze, maar erg belangrijk vindt ze het om altijd de vraag te stellen of het ook wenselijk is. Als het gaat om de kwaliteit van leven, dan is de menselijke maat voor haar een zwaarwegend uitgangspunt. Ze werkt met ouderen in thuissituaties, in de eerste lijn met huisartsen, ziekenhuizen en verpleeghuizen, van herstel- tot hospicezorg. Er komt veel aan bod, van revalidatie na een ziekenhuisopname tot zorg bij complexe dementieproblemen. “Ik vind het ontzettend mooi om aan de kwaliteit van leven een bijdrage te mogen leveren.”

Het virus is veel grilliger, dan we met z’n allen bedenken 

Haar werk is divers, van huisbezoeken tot medische zorg in het verpleeghuis, van praktijk en beleidsniveau tot opleider. Elke dag is anders. “Ik zeg regelmatig: ik heb het mooiste vak van de hele wereld. Het nabij kunnen zijn in de laatste fases van het leven en dit tot een mooie afronding kunnen brengen, is voor mij nog steeds de meest ultieme uitdaging. Dat familie zegt, het was goed, we kunnen er dankbaar op terugkijken.” Of waar ze zelf hier veelzeggend een link aan legt in haar dichtbundel, die ze tijdens deze crisis schreef: In de stilte na de storm, kom ik jou weer tegen, kan ik zonder angst, weer met je mee bewegen.

Mini-maatschappij
“Door corona zijn we een tijdje afgeschaald in de zorg. We hebben dus dingen laten liggen, wat niet anders kon. Toch hebben we het met z’n allen overeind gehouden, door verbinding, veerkracht, samenwerking en die glimlach achter het masker, die er ook nu nog steeds is.” Of zoals ze het zelf zo prachtig uitdrukt: Ik geef je mijn hand, ik wil voor je zorgen, ik geef je mijn glimlach, onder het blauw verborgen. “Ik ben getroffen door de enorme bevlogenheid van de verzorgenden die aangaven enorm veel te missen in contact. Maar de rust die zij weten te behouden op de afdelingen en hoe zij mensen weten te raken, ondanks de maskers, daar ben ik enorm trots op. Daarnaast gaat het in een verpleeghuis niet alleen om diensten van de zorg. Als ik kijk wat de facilitaire- en huishoudelijke dienst hebben betekend. Dat is immens. Wanneer we ergens een afdeling instelden met beschermende maatregelen, zag je meteen dat deze diensten wisten wat ze moesten doen. Met betrekking tot het schoon houden tot de afvoer van besmet materiaal. Het is echt ik, jij, wij, over de hele breedte. Het is zoveel meer dan alleen verzorging, ook horeca, beleidsmakers en nog vele schakels meer. Die verdienen wat mij betreft tevens een heel groot compliment. Er is zoveel goed gedaan in de verpleeg- en verzorgingshuizen. En nog steeds gaat iedereen ervoor, dat is echt geweldig. Een verpleeghuis is een soort mini-maatschappij: er wordt gewoond, gesport, naar de kapper of tandarts gegaan of naar de film. Er wordt uiteraard zorg verleend en er gebeuren complexe medische dingen. Maar het is echt niet alleen kommer en kwel.”

Groep versus individu
“Wat in de verzorgings- en verpleeghuizen wel echt anders is dan in de ziekenhuizen, is dat mensen hier wonen. Als mensen hier corona hebben, dan weet je al bijna zeker dat anderen ook besmet kunnen zijn. Mensen hier isoleren kan vaak niet. Dit levert hele ethische discussies op. In een ziekenhuis worden de besmette mensen op een kamer apart gelegd of op een corona-afdeling. Maar hoe doen wij dat hier ooit goed? Hoe gaan we om met mensen die niet ziek zijn en hoe doen we dat met de zieken? Beleid maken is één ding, maar het past nooit voor het individu. Wat goed is voor de groep in coronatijd--een vrijheid, niet laten lopen of laten zijn--is niet goed voor het individu. Die dilemma’s zijn hier aan de orde van de dag. Voorheen was er geen bezoek, wat verschrikkelijk was voor iedereen. En nu zitten we met een bezoekregeling van maximaal twee. Ja, wat doen we dan met een gezin van drie, die afscheid willen nemen? Er is voortdurend sprake van maatwerk. Jezelf elke keer afvragen: hoe is het op de betreffende woning op dit moment, welk risico lopen we met één persoon meer? Loop je dan een risico en hoe groot is dat? En wat betekent het als mensen geen afscheid kunnen nemen van hun vader of moeder? Hoe erg hebben zij dan levenslang verdriet? Met deze afwegingen zijn we de hele dag bezig en dat is intensief. Het zijn dilemma’s die tijdens deze coronacrisis nog beperkt voor het voetlicht zijn geweest.”

Ethische commissie
“Als Brabantzorg hebben we dan nog geluk gehad, omdat we in het begin van de crisis een ethische commissie in hebben gesteld. Dat was één van de eerste dingen die ik vroeg binnen ons crisisteam. Want de complexiteit van de vragen is te groot om als arts alleen over te beslissen. Dat moet je met een team doen. In het begin van de crisis kreeg ik al de vraag of ik de familie van een bewoner wilde bellen, want haar dochter wilde een uitzondering op de bezoekregeling. Ik dacht meteen: dit ga ik als dokter niet bedenken. Daar heb ik mensen voor nodig, die in alle rust zich kunnen beraden. Niet wij als dokters in de hectiek van de dag. Dat kon en wilde ik niet. De ethische commissie heeft ons geholpen met adviezen over de ingewikkelde dilemma’s. Een enorme steun. Op alle vragen rondom het menselijk leven, komen uitzonderingsvragen. En als we vandaag een vraag stelden, kregen we morgen advies en antwoord. Daar is Brabantzorg erg sterk in. Voorlopig zal dit ook nog even zo blijven en daar is veel mens- en denkkracht voor nodig van vele die meedenken over de menselijke maat.”

‘Vreselijke situaties’
“De ethische dilemma’s rondom bezoek en afstand vind ik persoonlijk het zwaarst. Wat vooral moeilijk was, was de angst om van buiten corona binnen te krijgen. Dat leidde letterlijk tot vreselijke situaties. Ik vergeet nooit meer dat ik in Odendael iemand moest schouwen na het overlijden. Twee mensen waren binnen en op de begane grond voor het raam stonden wel zes familieleden. Ze keken naar binnen, naar hun dierbare, waar ze zo ontzettend graag dichterbij wilden zijn. Ik kwam binnen, er was geen corona, maar de bezoekregel was dat er verder niemand in mocht. Dat was ontzettend tekenend voor de afstand. Dat gaat door merg en been. Dat lijfelijk voelen, wat het betekent om op het meest cruciale moment van je leven, als dierbare, niet aanwezig te kunnen zijn. Enorm aangrijpend. Het is dan ook niet de angst van mensen om te sterven, maar wel de angst voor de manier waarop, tijdens deze crisis. En wat ook enorm raakt, is het tempo en het aantal waarin mensen overlijden. We hebben nu weer een afdeling, waar vier van de acht mensen in een week tijd zijn overleden.”

Grillig virus
“En als ik dan zie hoe bevlogen de zorg blijft, hoe liefdevol, terwijl ook zij met hun gevoel zitten. Ze verzorgen onze mensen alsof het hun eigen vader of moeder is. Met zoveel passie, dat ze bij een afscheid ook tijd nodig hebben. Maar die krijgen ze niet. Als het echt toeslaat, gaat het hard. In een paar dagen tijd overleden een aantal mensen tegelijk. Daar zitten we ook nu weer in, op sommige plekken. Voordat we het in de gaten hebben, zijn mensen al besmet en hele kwetsbare mensen, die redden het dan niet. We zijn nu natuurlijk iets minder streng; mensen mogen bezoek krijgen, weliswaar met mondkapjes, maar in hoeverre die alles beschermen weten we niet. Ook mochten mensen met Kerstmis even naar huis en zorgmedewerkers kunnen natuurlijk ook het virus bij zich dragen. We weten nog lang niet alles van het virus. Het virus is veel grilliger, dan we met z’n allen bedenken. En voor we het weten, is het er.”

‘Weer dansen en zingen’
“De vaccins zijn toch het sprankje hoop om weer terug te kunnen naar het oude normaal. Dat we weer kunnen dansen en zingen met onze bewoners. Wat we met de hele wereld hopen, is dat we weer kunnen leven en nabij kunnen zijn, met een hand en een knuffel en niet met een elleboogstoot. Het zou geweldig zijn als het vaccin eraan gaat bijdragen dat we weer vol overgave kunnen leven. Iedereen verlangt ernaar, niet alleen ouderen, maar de hele wereld. Dat is onze droom.” Zoals ze er in haar boek naar refereert: Wat kan wel? Er gloort wat licht. De menselijke maat, krijgt weer gezicht. En hoe mooi is het, dat afgelopen woensdag, Lyan als derde het vaccin mocht ontvangen, onder het toeziend oog van minister de Jonge, om een stapje dichterbij die droom te komen.

Lyans dichtbundel
Lyan de Roos-Römkens heeft haar ervaringen opgeschreven in gedichten en prachtige verhalen om de ouderenzorg tijdens deze coronacrisis een gezicht te geven. De opbrengst van het boekje ‘Vechten voor ouderen in de coronacrisis’ komt geheel ten goede aan Stichting Special Care Gulbarga; een stichting die haar aan het hart gaat en zich richt op de zorg van jonge kinderen met een beperking in India.

Informatie
Het boekje is te verkrijgen bij de MooiRooiKrant of te bestellen via bol.com. Zie voor meer informatie specialcaregulbarga.nl.