Houtkunstenaar Jan: 'Helft van de winst schenk ik aan goed doel'

UDEN | Jan van Berkel, is een Udense kunstenaar in houtbewerking. Hij maakte heel wat mee in de loop van de jaren. Udens Weekblad sprak hier met hem over.

door Henk Lunenburg

Jan is op 5 januari 1960 geboren in Veghel. Hij heeft één zus. Hun jeugd was heel moeilijk omdat zij een autistische vader hadden, die op een verschrikkelijk manier het huishouden regelde. Jan en zijn zus snapten er toen niets van. Drie weken geleden is hun vader overleden en nu weten ze pas hoe ziek hij was. Na het basisonderwijs volgt Jan de HTS Werkbouwkunde en daarna Scheepswerkbouwkunde. De bijbehorende studiebeurs en het renteloos voorschot kwamen op de rekening van zijn vader, Jan heeft daar nooit iets van gezien. Om zijn studie te kunnen betalen nam hij onder andere een krantenwijk en ging hij aardbeien plukken. De tijd die dan nog over was vulde hij met houtbewerken op een draaibank van een vriend van hem. Rond zijn 21e is hij van huis weggelopen en ging hij varen. Na een aantal jaren ging hij in Zeist wonen. Dat hij naar Uden kwam, is door toedoen van burgemeester Schampers. Die adverteerde in heel Nederland dat Uden beschikte over goedkope industriegrond. "Ik had altijd zuinig geleefd en goed gespaard en daarvan kocht ik een lap grond en bouwde er eigenhandig een bedrijfspand op", vertelt Jan. In het begin repareerde hij er machines, heftrucks en compressoren. Rond 2003 had hij en diverse bedrijven in zijn omgeving, last van diefstal en inbraak. Zijn bijna nieuwe bus, machines, gereedschap en geld werden gestolen. Hij gooide het roer om en besloot om verder te gaan met datgene waar hij in zijn jeugd mee gestopt was houtdraaien. Zijn draaibank en andere machines die hij nodig had om al die wiskundig-nauwkeurige blokjes hout te maken bouwde hijzelf. De kennis die hij had opgedaan bij machinebouw kwam hierbij goed van pas.

Kunstzin: De Stijl
Zijn kunstzin is in 2008 beïnvloed door De Stijl. Dat is een kunstbeweging die zijn oorsprong vond in 1917. Mensen als Theo van Doesburg, Piet Mondriaan en Gerrit Rietveld waren hier nauw bij betrokken. Het gebruik van rechte horizontale of verticale lijnen en vlakken zie je ook terug in Jan zijn kunst. De primaire kleuren rood, geel en blauw, worden in zijn kunst vervangen door de verschillende kleuren hout. "Er is veel kennis nodig om verschillende houtsoorten met elkaar te verlijmen zonder dat ze gaan scheuren en/of kromtrekken. Elke houtsoort reageert anders, soms zetten ze uit en andere krimpen." Een van de eerste voorwerpen die hij maakte was een schaal. Jan lijmde eerst verschillende houtsoorten aan elkaar en na weken drogen maakte hij de ronding en de diepte erin. "De eerste keer ging het niet goed. Na verloop van tijd scheurde het hout en trok het krom. Na een lang leerproces lukte het me om die problemen de baas te worden." Een tafelblad wordt gemaakt van wel 25 delen die na lange droogperiodes weer met elkaar worden verlijmd, tot één rechthoekig tafelblad. Tot slot wordt het blad geschuurd en de afwerkrand gefreesd. Met deze methode maakt hij onder meerstempels, sierstukken, kasten en attributen voor sportbeoefening. "95 procent van de ideeën bedenk ik zelf. De overige 5 procent komt van opdrachten." In zijn loods staat het geraamte van een kasteeltoren, die nog lang niet klaar is. "Op het dak komen singels van hout als dakbedekking en vele details zullen herinneringen oproepen naar vroeger. Onderin komt een deur zodat kinderen binnen een kijkje kunnen nemen."

Maatschapwij Brabant DC
Regelmatig werd hij geconfronteerd met mensen die niet wilden betalen of de afgesproken prijs te hoog vonden. Uiteindelijk werd dat Jan te veel en kreeg hij een burn-out. "Na drie jaar niets gedaan te hebben, begon ik weer voorzichtig te werken. Eerst alleen voor mezelf en later voor mensen die niet begonnen te zeuren over geld. Ik besloot om kunst te gaan maken en te verkopen, en de helft van de winst te schenken aan een goed doel. Maar wel een doel waar het geld goed gebruikt wordt zonder dat de helft aan een strijkstok blijft hangen." Dit idee kwam terecht bij Provincie Brabant, die het onderzocht tijdens werksessies van Maatschapwij, een inspiratieplatform voor een socialer en duurzamer Nederland. Jan leeft gescheiden van zijn vrouw en kinderen en zijn leefstandaard is zo laag, dat hij gemakkelijk de helft van zijn winst kan wegschenken aan een goed doel. Hij maakt kunst dat nergens anders te koop is, van hout dat door anderen weggegooid wordt. Zijn loods staat vol met wel 120 verschillende houtsoorten, uit alle delen van de wereld. Het meeste moet nog wel gedroogd en spijkervrij gemaakt worden. Omdat dit hout niet bij het afvalverwerking verbrand wordt, levert hij een bijdrage aan de samenleving. "Ik heb ook versteend hout," zegt Jan trots. "Dat is gevonden tijdens graafwerkzaamheden bij de Maas en is misschien wel honderden jaren oud. Wat ik daarvan ga maken weet ik nog niet." Heb je een onderwerp of beeltenis en wil je dat kunstzinnig in hout laten vertalen? Dan kan Jan een voorstel voor je maken. Kijk voor contact en ideeën op www.woodenart.nl.