Het ijzer smeden als het heet is.
Het ijzer smeden als het heet is. Foto: Ankh van Burk
TERUGBLIKKEN MET

'Je blijft in dit vak je leven lang leren'

Algemeen 1.988 keer gelezen

UDEN | Hij komt me vanachter het huis al tegemoet als ik het pad oprij en neemt me mee naar zijn smederij. Daar laat hij zien waarmee hij bezig is: het smeden van een nieuwe, nogal grote sleutel voor het slot van het Knekelhuis bij de Petruskerk. Het vuur wordt aangejaagd door een ventilator en daarin wordt het ijzer van de sleutel roodgloeiend om vervolgens met de hamer bewerkt te worden. Daarna nodigt hij me uit aan tafel in zijn huis voor het gesprek. Het Udens Weekblad is te gast bij Jos De Graaf, smid en voor velen nog bekend van de Hofkapel.

tekst en foto's: Ankh van Burk

Jos werd geboren in 1938 in het West-Brabantse Prinsenbeek als zoon van een smid en onderwijzeres. Hij kwam als tweede en oudste zoon in een gezin van zes kinderen, Jos heeft drie broers en twee zussen. Zijn moeder moest stoppen met haar werk als onderwijzeres toen ze kinderen kreeg, maar pakte dat werk weer op toen de kinderen oud genoeg waren. Jos: "Van mijn vader heb ik de liefde voor het vak als smid meegekregen en van mijn moeder de passie van het lesgeven. Ik was als oudste zoon voorbestemd om de smederij over te nemen, maar dat pakte later toch anders uit en heeft een broer van mij de zaak voortgezet." Als klein kind maakte hij de oorlog mee en vond dat eerder sensationeel dan spannend. Alleen als er V-1's overkwamen, die vanaf Moerdijk op Antwerpen gericht waren, moesten ze weleens de kelder in. En als kleuter had hij wel vaker vrij als de Duitsers ingekwartierd werden in de school. Een voorval kan hij zich nog herinneren: "De Duitsers waren zich aan het terugtrekken in 1944 en alles wat rijden kon, trok bij ons voorbij. Een Duitser kwam langs met twee zenuwachtige Belgische paarden, die beslagen moesten worden. Mijn vader weigerde met een smoes om te helpen. Die Duitser zorgde voor kolen en ging zelf aan de slag, maar mijn vader nam het over, omdat eerst de paarden gekalmeerd moesten worden." Van de lagere school herinnert hij zich nog mijnheer Soethout, een buitengewoon strenge onderwijzer bij wie hij vaak na moest blijven om te schrijven. Jos had moeite met taal.

Smederij
Na de lagere school ging Jos naar de ambachtsschool waar hij de opleiding machinebankwerker volgde en na twee jaar zijn diploma haalde. Bij deze opleiding hoorde ook het smeden. "Ik had daar eigenlijk een hekel aan, omdat je de hele middag hetzelfde werkstuk moest herhalen. Later heb ik als leraar mijn leerlingen zinniger werk laten doen." Na nog een jaar kopklas voor landbouwmachinebankwerker gevolgd te hebben, kwam hij bij zijn vader in de zaak en leerde het vak verder van hem, van paarden beslaan tot aan het creatieve werk. "Mijn vader had astmatische bronchitis en was snel moe. Ik was dus hard nodig en later ook een broer van mij, die de smederij uiteindelijk heeft overgenomen omdat ik de kant van het onderwijs opging." Jos werd namelijk door zijn moeder gestimuleerd de onderwijskant op te gaan en tussen 1965 en 1972 behaalde hij diverse onderwijsakten en bevoegdheden, waaronder de akte L.O. handenarbeid en de applicatiecursus algemene handvaardigheid op de Kunstacademie in Tilburg om zijn creativiteit verder te ontwikkelen. "Ik leerde er met name veel op het gebied van vormgeving wat ik ook toe kon passen bij mijn smeedwerk." Op 23-jarige leeftijd kwam hij in Veghel op de technische school als leraar smeden, plaat- en constructiebankwerken aan de afdeling individueel technisch Onderwijs (I.T.O.), "voor leerlingen met een rugzakje zoals dat tegenwoordig heet. Ik werd aangenomen op basis van mijn werkstukken, die ik gemaakt had." Jos leert zijn huidige vrouw kennen, Nelly Jansen uit Handel met wie hij in 1966 trouwt. Zij kregen twee zoons, die in het onderwijs werken en een dochter, die huisarts is en hebben nu zes kleinkinderen.

Uden
In 1971 komt hij, op basis van zijn ervaring naar de L.T.S. in Uden waar een afdeling I.T.O. wordt gestart. Hij en zijn gezin verhuizen naar de Sint Annastraat in Uden. Jos blijft in totaal 33 jaar werkzaam in het technisch onderwijs. Vanaf 1990 is hij verbonden aan het Instituut voor Kunsteducatie 'Pieter Breughel', thans 'Phoenix Cultuur' aan de Noordkade in Veghel als docent Kunst- en Siersmeden. Internationaal raakt Jos als smid ook bekend door zijn deelname aan smeedmanifestaties. Door zijn contacten met vele smeden in Europa wordt de Tsjech Alfred Habermann een van zijn grote leermeesters. "Van hem leerde ik de kunst van het weglaten." Op de wereldberoemde smeedmanifestatie op de Burgt Helfstyn in Tsjechië behaalt Jos in de loop der jaren een eervolle 5e, 4e en 3e prijs. Hij treedt toe tot de jury van dit evenement en vond het een grote eer dat hij afgelopen jaar gevraagd werd plaats te nemen in de jury van het wereldkampioenschap Kunstsmeden in Italië. Hij werkte mee aan een hek van het Shakespeares Globe Theatre in Londen en werd daardoor in 1999 'Awarded'. In 2000 vertegenwoordigde hij Nederland bij de smeedmanifestatie Panta Rhei in Oostenrijk. Met zijn jarenlange didactische ervaring kreeg hij opdracht om een smeedboek te schrijven voor een nieuw te starten smeedopleiding aan de R.O.C.'s in Nederland. "Het vak is geen uitstervend ambacht, smeedwerk bij restauratie en nieuw werk zal altijd blijven."

Muziek
Een ander talent van Jos ligt op muzikaal gebied. In Prinsenbeek speelde hij bugel bij de plaatselijke harmonie. In Veghel kwam hij als baritonspeler bij Harmonie Frisselstein, waar hij tot 1978 bleef. "Omdat mijn kinderen instrumenten gingen spelen, stapte ik over naar Harmonie De Eendracht, wat voor mij een niveautje lager betekende toendertijd. Hij behaalde in 1986 het diploma assistent-dirigent en oefende 19 jaar lang die functie uit bij de harmonie. "In 1973 werd ik door de voorzitter van de Knoerissen gevraagd om leider te worden van de Hofkapel. Dat heb ik totaal twaalf jaar gedaan." Jos herinnert zich die periode als erg leuk, maar ook als intensief. "Ik heb me twaalf jaar creatief kunnen uitleven in het schrijven van carnavalsschlagers, waaronder de tekst van het onverslijtbare 'Land van Geert van Uden'. Ook zette ik elk jaar voor de zittingen een act voor de Hofkapel in elkaar. Ik begon al in augustus met het verzinnen en schrijven van teksten en liedjes. Dan moest er, vanaf september intensief geoefend worden met de acts en muziekstukken. Na de zittingen kwamen de optredens in de carnavalsperiode. Ik was wel heel secuur op een goed uitgevoerd optreden. We werden weleens ingepland dat de kapel niet compleet kon zijn. Als de trompettisten ontbraken vond ik dat er niet opgetreden kon worden." Van 1988 tot 1992 verzorgde Jos het muzikale aandeel in de producties van toneelvereniging 'Naat Piek'.

Mantelzorger
Jos beschikt nog over een goede gezondheid. Hij geeft nog wekelijks les bij Phoenix Cultuur en duikt bij tijd en wijle zijn smederij in om, zoals nu, een nieuwe sleutel te maken voor het Knekelhuis. Ook blaast hij nog een partijtje mee bij blaaskapel 'De Oud Moesmulders' in Veghel. "Ik ben blij met deze activiteiten die voor mij een welkome afleiding en een vorm van ontspanning zijn, nu ik sinds twee jaar mantelzorger ben voor mijn vrouw. Zij lijdt aan zenuwpijnen en kan weinig doen. Ik doe het huishouden, de was en strijk en kook het eten." Terugblikkend op zijn leven zegt hij: "Ik heb een mooi leven tot nu toe gehad en ik heb geprobeerd zo veel mogelijk uit mijn talenten te halen."

Hofkapel 1976. Jos rechts naast de grote trom. (foto: archief Jos De Graaf)
Met de hamer de baard van de sleutel vormgeven.
Afbeelding
Stuur jouw foto
Mail de redactie
Meld een correctie

Uit de krant