Chris leest al jarenlang het Groowt Ujes Diktee voor.
Chris leest al jarenlang het Groowt Ujes Diktee voor. Foto: Henk Lunenburg
IN GESPREK MET

Dialekt is d’n roojen draod dùr’t leeve van Chris

Human Interest 1.152 keer gelezen

UDEN | Chris van Haandel heeft altijd veel interesse gehad in taal, in het bijzonder het dialect van Brabant, Boekel en Uden. We gaan in gesprek met de Udenaar met liefde voor dialect.

Hoe was je schooltijd?
“Bij thuiskomst uit het sanatorium had ik een groot probleem: ik verstond niemand, iedereen sprak dialect en dat had ik twee jaar niet gehoord. Ik kwam in de tweede klas van de lagere school in Boekel terecht. De klas bestond uit veertig kinderen. Achterstand had ik niet opgelopen, die aanpassing ging snel. Ook het dialect pikt ik snel op. Bijna alle kinderen kregen 6 jaar lang op hun rapport de opmerking ‘spreekt teveel dialect’.”

Wat was je vervolgopleiding?
“Na de basisschool ging ik naar het gymnasium bij de Kruisheren in Uden. Ik slaagde in 1969 en heb daarna een jaar in Eindhoven op de HEAO gezeten, hierna ben ik naar de Kweekschool in Veghel gegaan, dit heet nu Pabo. In 1973 ben ik geslaagd. In die tijd was het moeilijk om aan een baan te komen, via via heb ik een aanstelling gekregen bij de Huishoudschool in Veghel, later De Molen Beemden. Die is later gefuseerd met een aantal andere scholen en heet nu Fioretti College. Ik heb ruim 40 jaar les gegeven en teamfuncties bekleed.”

Waar heb je je vrouw Cathrien leren kennen?
“Ik kende Cathrien al langere tijd, op de Kweekschool zaten we in dezelfde klas. Vanaf 1 januari 1971 hadden we verkering, we waren beide 19 jaar. Na ons huwelijk gingen we wonen in het geboortehuis van Cathrien aan de Hulstheuvel in Uden, dat werd verbouwd tot twee woningen. Onze drie kinderen zijn hier geboren en opgegroeid, ze wonen met hun gezin allemaal op loopafstand van ons huis.”

Voetballen en muziek maken zijn heel belangrijk in je leven.
“Vanaf mijn twaalfde heb ik gevoetbald bij Boekel Sport. Ik heb nog in het eerste elftal gespeeld. In 1968 zat ik op het gymnasium bij de Kruisheren in Uden. Een paar klasgenoten en kruisheer Jan Donkers richtten samen De PUL op. Daar zaten we tot in de late uurtjes of we troffen elkaar in het café van Dirk van Zutven aan de Veghelsedijk. Dirk had vanaf 1968 een café voetbalclub ‘Dirks Oranje Boys’, vernoemd naar het Oranje Boom bier dat hij verkocht. Ik ben daar mee gaan voetballen. Toen we daarvoor een beetje te oud werden en er in Uden heel veel dweilorkesten werden opgericht, waren wij van mening dat wij dat ook wel konden. Dankzij Willy Brouwers is het ons gelukt om zonder al teveel muziekkennis toch te kunnen spelen. We vonden allemaal dat de naam van de voetbalclub terug moest komen in de naam van het orkest. DOB werd Drinke Of Bloaze. Het eerste optreden was bij een van de carnavalszittingen op donderdagavond voor carnaval in het café van Dirk. Na jaren te hebben opgetreden, zoals in Lippstadt en verschillende Knorfestivals, hadden we voor een optreden op De Pier, Uje blaast er op los, een paar nummers van de Blues Brothers ingestudeerd. Dit was zo’n succes dat we hierna ons repertoire veranderde .We werden de DOBBand van zestien leden met combo en blazers. Twee jaar geleden vierden we het 50-jarig bestaan van DOB.”

De dames van de band hebben ook een vriendinnengroepje opgericht.
“Ook de vrouwen zijn een hechte groep. Samen vormen ze een vriendinnen club DOZ, wat wil zeggen ‘Drinke Of Zinge’. Al 22 jaar gaan de dames weekendjes weg, vieren verjaardagen en organiseerden Sinterklaasfeestjes toen de kinderen nog klein waren.”

Wanneer is je interesse voor het dialect ontstaan?
“Ik heb altijd veel interesse gehad in taal, in het bijzonder het dialect van Brabant, Boekel en Uden. In 2001 kwam op de Baggemert het boek ‘Ut Újes’ uit. Daarin wordt het Újes dialect beschreven. Dat vond ik zo mooi. Ik dacht dat er foutjes in zaten maar dat bleek niet het geval, dat was het verschil tussen Boekels en Ujes dialect. In Uden wordt op verschillende plaatsen een ander dialect gesproken, daar zitten soms kleine verschillen in. De kunst is om het op te schrijven zoals je het zegt. Een groep Udenaren onder leiding van Ad Vrenssen heeft afspraken over de schrijfwijze van het Újes vastgelegd in het boek ‘Ut Ujes, un streektaol mi wèrremte èn gevuul’. Toen dat vastgelegd was, kon het eerste Groowt Ujes Diktee in 2002 worden gehouden. Ad Vrenssen nodigde mij hiervoor uit en ik won ook nog. Vanaf 2005 heb ik het dictee overgenomen. Vooraf geef ik een cursus van vier lessen ‘Újes Skrijve’. Het diktee wordt door mij samengesteld en ik lees het diktee voor. Gabri Raaijmakers en Betsie Timmers zorgen voor de hele organisatie rond het Groowt Ujes Diktee. In 2021 wordt hopelijk de 20e editie gehouden in de raadzaal van het gemeentehuis van Uden. Met de leden van de dialectgroep van de Heemkundekring Uden hebben we al drie boeken geschreven: ‘Twers dùr Úje’, een verzameling vertelsels van vrúger; een boekje over verkleinwoorden in het Újese dialekt en ‘Újese Negòssie’ over Újese venters. Het vierde boek over ‘Gewoonten en tradities in Uden’ is bijna klaar. Verder geef ik lezingen over het rijke dialect, maar dat kan nu even niet.”

Hoe zit het met de verschillende wijken in de gemeente Uden met straatnamen in het dialect?
“In de wijk Zoggel hebben straten namen in het dialect, een gedeelte met vogelnamen, met veldnamen en van gereedschap van vroeger. Op een deel van Uden-Zuid zijn straten vernoemd naar maten en gewichten uit het dialect. De inwoners van Uden hadden vroeger de bijnaam ‘Kèijeskijters’, omdat er veel oerstenen in de bodem zaten. Toen in 1965 de carnavalsclub werd opgericht, kozen zij voor de naam Knoerissen, zoals in het Újes volkslied staat: ‘We hen temiddeg èn tâftere nog van de knoeris gehad’, oftewel ‘We hebben vanmiddag en in de namiddag nog van het varken gegeten’.”

Wat is je volgend project dat te maken heeft met dialect?
“Daar kan ik nog weinig over vertellen, maar binnenkort ga ik 180 jaar terug in de tijd en vertel ik in het dialect over een historische gebeurtenis van Uden.”

Cv
Chris is op 26 juli 1951 geboren. Hij was het elfde kind in een gezin in Boekel. Zijn vader was zaakvoerder van de Boerenbond. Het was een harmonisch gezin waar de tafel de hele dag gedekt was. In 1956 was er in Boekel een bevolkingsonderzoek voor TBC (tuberculose). Chris was een van de weinigen die het bleek te hebben. Hierna heeft hij ruim twee jaar in het sanatorium in Bakel gelegen. Vanaf 1958 bestond de mogelijkheid om mensen met TBC te opereren. Er werd besloten dat dit voor hem de beste optie was, waarna hij genezen werd verklaard.

Stuur jouw foto
Mail de redactie
Meld een correctie

Uit de krant